Надоечы ў кнігарні “Параграф 45” прайшло адкрытае інтэрв’ю з пісьменніцай і перакладчыцай Ганнай Янкутай, якая напісала інтрыгоўныя гісторыі пра ката Шпрота і Марту з яе марай пра снег, а таксама пераклала на беларускую мову “Пыху і перадузятасць” Джэйн Остэн, “Нармальныя людзі” Салі Руні, “Не адпускай мяне” Кадзуа Ісігуры і шмат чаго яшчэ. ALOVAK публікуе гутарку, падрыхтаваную пры падтрымцы выдавецтва “Папуры”, у якой Ганна расказала пра свой шлях да літаратуры праз пераклад і падзялілася планамі на будучыню і думкамі пра сучасны літаратурны працэс.
Тэкст: Вера Сірата, Паліна Маслянкова
Фота: Аліна Мазавец, архіў Ганны Янкуты
“Некаторыя людзі праходзяць курсы, як напісаць кнігу, а для мяне школай стаў пераклад”
Я ўвесь час была з літаратурай, разумела, што яна займае самае важнае месца ў маім жыцці Калі я вучылася на філалагічным факультэце, мне здавалася так: калі я хачу стаць пісьменніцай, то мушу абсалютна ўсё разумець пра літаратуру. І я настолькі захапілася вывучэннем стыляў і эпох, што нават на нейкі час забылася, дзеля чаго мне ўсё гэта трэба.
Мяне заўжды цікавіла жаночая літаратура. Так у назве маёй дысертацыі з’явілася згадка пра фемінізм (“Фемінісцкая рэвізія жанраў у творчасці Маргарэт Этвуд”). Гэта істотна ўскладніла яе абарону ў досыць кансерватыўным акадэмічным асяродку, але я разумела, навошта гэта раблю: здаецца, гэта была першая ў Беларусі дысертацыя, так непрыхавана прысвечаная фемінізму.
А калі ты пачала перакладаць на беларускую мову? І які твор стаў першым перакладам?
Першы свой пераклад я зрабіла на пятым курсе ўніверсітэта. Выкладчык прапанаваў нам пачытаць польскага паэта Баляслава Лесьмяна. Мне ён падаўся абсалютна чароўным. У кожным яго вершы адбываецца сустрэча нашага свету з іншым, увесь час з’яўляюцца каларытныя пачвары, ажывае лес, аўтар сутыкаецца з богам… Я настолькі захапілася гэтымі вершамі, што проста села і пачала перакладаць іх на беларускую. Гэтыя пераклады я потым адправіла ў сметніцу, але любоў да перакладу і да Баляслава Лесьмяна засталася са мной на ўсё жыццё.
Я лічу, што пераклад – гэта найвышэйшая ступень захаплення творам. Калі табе падабаецца чыйсьці тэкст, то ёсць толькі адзін спосаб авалодаць ім. Максімальна. Зрабіць яго сваім – гэта перакласці на сваю родную мову. Так усё і пачалося.
Пераклад паэзіі – гэта, натуральна, галаваломка. Я люблю брацца за складаныя вершы, проста каб паглядзець, ці змагу гэтую галаваломку разгадаць. Мне цікава падбіраць словы, каб яны рыфмаваліся, і рытм быў правільны, і націск падаў туды, куды трэба. Некаторыя любяць разгадваць крыжаванкі, а я люблю перакладаць вершы.
Некалі ты казала, што пераклад – добрая школа для пісьменніка. Такім чынам ты і дарасла да ўласнай творчасці?
Мне здаецца, што я гадоў дзесяць перакладала, перш чым напісаць нешта сваё.
Пераклад – перш за ўсё спосаб максімальна авалодаць творам і такім чынам яго трошачкі прысабечыць. Яшчэ гэта самае пільнае чытанне. Калі ты перакладаеш, ты ведаеш пра кнігу ўсё. Калі ты чытаеш, і нешта не зразумела – ты проста чытаеш далей. Калі перакладаеш – трэба зразумець, чаму кожнае слова стаіць менавіта на гэтым месцы, што значыць кожная рэалія.
Шмат працы было з Джэйн Остэн, таму што ў яе кнігах сапраўды сустракаецца шмат незразумелых для чалавека нашай эпохі рэчаў. Напрыклад, я доўга шукала ў інтэрнэце, якія шырмы ставілі тады перад камінам. Бо калі полымя разгаралася, гарачае паветра магло апякаць тых, хто сядзіць побач, і ад каміна такім чынам адгароджваліся. І вось адным з жаночых заняткаў было аздабленне гэтых шырмаў. Таксама, напрыклад, у Остэн згадваецца ружачка для пантофляў. Аказваецца, гэта асобны аксэсуар, які прывязвалі на бальныя туфлікі. І кожны такі момант пры перакладзе ты даследуеш. І тады пачынаеш разумець, як пабудаваны тэкст, як ствараюцца метафары, фразы і дыялогі.
Пры перакладзе чытаеш кнігу шмат разоў. Перакладаеш, потым перачытваеш, потым перачытваеш рэдактуру, потым перачытваеш карэктуру, потым перапісваеш усё нанова… І тады пачынаеш разумець, як працуе кампазіцыя кнігі.
Такім чынам, у нейкі момант я зразумела, што ўяўляю, як будаваць твор. Як расстаўляць ключыкі ў тэксце, якія будуць намякаць на разгадку. Я лічу, што для мяне гэта быў найлепшы спосаб навучыцца пісаць кнігі. Некаторыя людзі праходзяць курсы, як напісаць кнігу, а для мяне школай стаў пераклад.
“У ідэале я бачыла чатыры кнігі пра ката Шпрота”
Як ты вырашыла напісаць уласную кнігу? Памятаеш той момант?
Так. Памятаю. Я доўгі час жыла на ўскрайку горада, у Сухарава. А потым мы пераехалі ў цэнтр, у район бульвара Талбухіна. Мне падабалася там жыць і гуляць, пасля Сухарава мне там ажно “пахла” старасвецкасцю. Неяк я вярталася ў прыцемках дадому і ўявіла, як прывіды сустракаюцца тут і нешта абмяркоўваюць. Я адразу прыдумала імёны для гэтых прывідаў, запісала іх дыялог. Мы жылі на першым паверсе, і наш сапраўдны кот Шпрот часам спрабаваў збегчы ад нас з балкона. Першы мой дыялог быў акурат пра тое, як кот Шпрот знаёміцца з прывідамі.
Я думала, што гэта будзе гісторыя для маіх сяброў: для хлопчыка Алеся і яго таты. Дала ім пачытаць – і ім спадабалася. Потым вырашыла даць пачытаць выдаўцу. Яму таксама спадабалася.
Выйшла ўжо тры кніжкі пра ката Шпрота, а ці будзе працяг?
У ідэале я бачыла чатыры кнігі пра ката Шпрота. Кожная з іх прысвечана свайму сезону. Першая кніга – гэта пачатак лета. Другая была вясновая. Потым восеньская. Я хачу яшчэ зімовую, у мяне ёсць ідэі на гэты конт, але, на жаль, пакуль не ведаю, калі з’явіцца магчымасць іх запісаць.
Увогуле ў Беларусі цяпер вельмі цяжка выдаць кнігу. З розных прычын. І, апроч усяго астатняга, дзеці, якія чыталі першага Шпрота, ужо напэўна выраслі. Іх ужо хутчэй цікавяць падлеткавыя кнігі. Думаю, усе чатыры кнігі трэба было пісаць хутчэй – аднак я так не ўмею. І ўсё ж я люблю дарабляць справу да канца. Можа, чацвёртага ката Шпрота будзе чытаць ужо наступнае пакаленне дзяцей.
“Марта – гэта дзяўчынка, якой я ў дзяцінстве хацела быць, але якой ніколі не была”
А як нарадзілася гісторыя пра Марту? Ці ёсць у гэтай гераіні рэальны прататып?
У Марты прататыпу няма, а ў галубятні – ёсць. У дварах на Валгаградскай, дзе я жыву, з майго акна відаць галубятню. Аднойчы я вярталася дадому. Быў снег. І я гляджу: мой дом. І гэтая галубятня. Я адразу ўявіла дзяўчынку, якая увесь час сядзіць ля акна. І пачала разважаць, чаму яна ўвесь час ля акна? Чаму нікуды не сыходзіць адтуль? Таму што яна не можа хадзіць!
Але я адразу вырашыла, што гэта не будзе кніга пра абмежаванні. Што дзяўчынка не будзе пакутаваць. Гэта мусіць быць казка, дзе дзяўчынка будзе паводзіцца звычайна, проста ў яе такая асаблівасць: яна не можа хадзіць. Але можа ездзіць і лётаць! Аднак я ўжо трошачкі крытыкі атрымала з тае нагоды, што дзіця з абмежаваннямі ўсё ж не адчувае сябе так лёгка, як іншыя дзеці.
Марта – гэта дзяўчынка, якой я ў дзяцінстве хацела быць, але якой ніколі не была. Дзяўчынка, якая спакойна можа сказаць даросламу: “Глупства ты гаворыш!” Я ў дзяцінстве такое сказаць нікому не магла. Я была нясмелай, баязлівай, няўпэўненай у сабе.
Ты пісала яе па-беларуску. Як адбываўся пераклад на рускую?
Калі была гатовая рэдактура і пачалася праца над малюнкамі, выдавецтва прапанавала зрабіць кнігу яшчэ і па-руску: “Няхай у іх таксама будзе!”
Калі я перакладала “Марту” на рускую мову, то зразумела, што не ведаю рускай мовы. У мяне з’явілася адчуванне, што руская мова беларусаў і руская мова рускіх – гэта дзве вельмі розныя мовы.
Калі выдавецтва знайшло рускамоўных рэдактараў, яны мне проста ўсё перакрэслілі. Такую колькасць правак я нават уявіць не магла. У мяне ўсе структуры былі беларускія. Напрыклад, у беларускай мове няма такіх форм, як “цветущая вишня”. Па-беларуску гэта будзе “вішня, якая цвіце”. І адпаведна на рускую мову я перакладала “вишня, которая цветет”. Але па-руску можна сказаць проста “цветущая вишня”. Гэта будзе і карацей, і прыгажэй, і натуральней. Такіх правак было вельмі шмат. Напрыклад, па-беларуску мы часта гаворым “толькі”, і на рускую мову я перакладала “только”, але па-руску часцей ужываецца “лишь”. Карацей, я такая кепская носьбітка рускай мовы, што ніколі б не сказала “лишь”. Так я зразумела, наколькі мая руская мова сапраўды вельмі беларуская.
“Напісанне кніг для мяне – гэта перадусім разгадванне нейкай загадкі”
Ты казала, што пераклад прозы для цябе – інтуітыўная хваля, пераклад паэзіі – галаваломка. А што тады для цябе ўласная літаратурная творчасць?
У асноўным мае гісторыі – гэта дзіцячыя дэтэктывы. Таму напісанне кніг для мяне – гэта перадусім разгадванне нейкай загадкі. Я нават не ўяўляю, як пісьменнікі ствараюць творы зусім без загадкі.
Спачатку я прыдумляю загадку. Напрыклад, у першай кнізе пра ката Шпрота ёсць зніклыя мышы. Спачатку мне трэба дапісаць да гэтага моманту: мышы зніклі. А пасля я разам з героямі пачынаю іх шукаць: гуляю па раёне, разважаю, куды яны маглі падзецца, кожны свой крок апісваю…
Тое самае было з кнігай пра Марту. Я ўявіла, што вось падае снег. Потым прыдумала наступныя эпізоды, потым яшчэ… Затым пачала разважаць, а хто ж з гэтых герояў можа быць злачынцам? Перабрала ўсіх і зразумела: вось ён, гэты антыгерой! І тады ўжо магла дапісваць кнігу.
Галоўнае для мяне – на самым пачатку не ведаць сюжэту будучай кнігі. Некалькі кніжак я ўжо сабе так сапсавала: прыдумала іх ад пачатку да канца, і мне было нецікава іх пісаць.
А цяпер над якімі кнігамі ты працуеш?
Звычайна я адначасова раблю безліч рэчаў, і праз гэта праца над кнігай, якую можна было б скончыць за пару месяцаў, часам расцягваецца на гады. Але нічога не магу з сабой зрабіць: хочацца ўсяго і адразу. У выніку нешта давесці да ладу ўсё ж выходзіць, хаця ў мяне ўсё адно ляжыць нямала распачатых кніг. Таму раскажу толькі пра тое, што мае шанец з’явіцца ў агляднай будучыні.
Па-першае, у мяне гатовы паэтычны зборнік, які, спадзяюся, пабачыць свет у найбліжэйшы час. Па-другое, чакае друку прыквел да гісторыі пра ката Шпрота – кароткая казка пра тое, як хлопчык Алесь і яго тата прынеслі дадому маленькае кацяня. Хочацца верыць, што яна выйдзе ў выглядзе кнігі-расфарбоўкі, якую намалюе Лілія Давыдоўская. Таксама я пераклала зборнік вершаў польскай паэткі Марыі Паўлікоўскай-Яснажэўскай – гэта 1920-30 гады з іх верай у прагрэс і цікавасцю да жаночага досведу. З таго, што здаецца рэальным зрабіць у найбліжэйшыя месяцы – гэта працяг экалагічнай казкі “Вам дапаможа КВА” і цыкл эсэ пра адчуванне штодзённага жыцця ў час катастрофаў. Апроч гэтага, каманда мабільнага дадатку “Кніжны воз” запісвае цяпер аўдыякнігі паводле майго перакладу першай у гісторыі гатычнай аповесці “Замак Отранта” Хораса Уолпала і паводле зборніка апавяданняў “Прыгоды Шэрлака Холмса”, у падрыхтоўцы якога я брала дзейны ўдзел. Дарэчы, раю спампаваць “Кніжны воз” на тэлефон (гэта можна зрабіць бясплатна ў любой кропцы свету): там можна знайсці шмат аўдыякніг для дзяцей і дарослых, і іх колькасць увесь час павялічваецца.
“Мне здаецца, яна малюе мае думкі!”
У вас склаўся цудоўны творчы дуэт з ілюстратаркай Ліліяй Давыдоўскай. У чым сакрэт вашай супрацы?
Калі я напісала першую кнігу пра ката Шпрота, то пачала шукаць ілюстратара, бо адчувала, што ніхто яго за мяне не знойдзе. Пераглядала кнігі, якія выходзілі, але ніводзін стыль мне не пасаваў. Я доўга, каля года, шукала свайго ілюстратара.
Мая сяброўка Паліна Маслянкова ў той час шмат пісала пра дзіцячую літаратуру, і гэта яна даслала мне спасылку на старонку Ліліі ў ЖЖ. Я напісала ёй ў прыват: “Прывітанне, мяне завуць Ганна, я напісала кнігу пра ката. Ці не хочаш ты зрабіць ілюстрацыі да гэтай кнігі?” Як пасля мне расказала Лілія, якая, дарэчы, жыве ў Егіпце, яна якраз марыла праілюстраваць дзіцячую кнігу! І тут ёй пішу я. “Вядома, хачу”, – адказала яна.
Яна намалявала эскізную ілюстрацыю – і я зразумела: гэта тое, што трэба. Знайшла! І мы пачалі працаваць. Мне здаецца, яна малюе мае думкі. Калі я гляджу на яе ілюстрацыі, то разумею, што толькі так мой герой і можа выглядаць.
Калі я бачу прыгожыя ілюстрацыі іншага мастака, у мяне з’яўляецца жаданне выдаць з ім кнігу. Уяўляю супрацу з рознымі мастакамі, але ў выніку пішу такія кнігі, якія мусіць праілюстраваць толькі Лілія Давыдоўская.
“Перакладчыцкая майстэрня праіснавала 10 гадоў чыста на нашым энтузіязме”
Некалі ты разважала над пытаннем: якая літаратура ва ўмовах дэфіцыту фінансавання мусіць перакладацца на беларускую мову найперш: дзіцячая, сучасная, класічная ці навуковая? Як бы ты адказала на гэтае пытанне цяпер?
Гэта, вядома, шмат ад чаго залежыць. Шмат кніг я пераклала бясплатна. Напрыклад, за Джэйн Остэн я атрымала мінімальныя роялці ад выдавецтва, якія абсалютна не адпавядаюць выкананай працы. І гэта звычайная з’ява. У мяне была вялізная мара перакласці Джэйн Остэн – я яе пераклала. Але калі б нехта мне прапанаваў перакласці задарма нейкую іншую кнігу, я б адмовілася.
Гэта часта валанцёрская праца. Калі рынак настолькі слабы, што мала хто плаціць за пераклады, хутчэй за ўсё перакладацца будзе тое, што хочуць самі перакладчыкі.
Вось з такім феноменам мы сутыкнуліся. Доўгі час не было магчымасці зарабляць на перакладах. Але нягледзячы на гэта, шмат каму хацелася перакладаць на беларускую мову. Таму з’явілася перакладчыцкая майстэрня, на якой мы гадоў 10 абмяркоўвалі пераклады.
Грошай на пераклады не было, але вы з калегамі стварылі часопіс перакладной літаратуры “Прайдзісвет”. І нават заснавалі ўласную кніжную серыю перакладаў. Як гэта ў вас атрымалася?
Перакладчыцкую майстэрню вёў Андрэй Хадановіч. Хтосьці нешта перакладаў, прыносіў – і мы гэта абмяркоўвалі. Такіх перакладаў рабілася ўсё больш. А надрукаваць не было дзе. У літаратурных часопісах былі даўжэзныя чэргі – ці не на год. Выдавецтвы амаль не браліся за выданне перакладаў. Мы з камандай вырашылі, што з гэтым трэба нешта рабіць, і стварылі электронны часопіс “Прайдзісвет”, дзе мог надрукавацца хто заўгодна.
Шмат перакладаў дасылалі нам людзі, якіх мы не ведалі. Часам пераклады нам давалі нават вядомыя перакладчыкі, напрыклад, Васіль Сёмуха. А часам мы хацелі, каб з’явілася нешта з італьянскае мовы, і адмыслова шукалі, хто б мог гэта зрабіць. Было вельмі шмат валанцёрскай працы. Часопіс праіснаваў 10 гадоў. У 2019 годзе мы афіцыйна заявілі пра закрыццё “Прайдзісвета”, але яго дагэтуль можна знайсці ў сеціве. Ён цяпер функцыянуе як бібліятэка. Для нас гэта была сур’ёзная школа: наша каманда вучылася перакладаць, працаваць з тэкстамі, рэдагаваць, карэктаваць і публікаваць іх.
Можа, гэта саманадзейна, але я лічу, што “Прайдзісвет” даў штуршок выдавецтвам друкаваць больш перакладаў. А цяпер, мне здаецца, увага выдаўцоў найперш звернута на дзіцячую літаратуру, у тым ліку перакладную, бо рускамоўныя бацькі, якія маюць цікавасць да беларуская мовы, хутчэй купяць кнігу па-беларуску для дзіцяці, чым для сябе.
Некалі ў СМІ з’яўляліся твае артыкулы пра беларускую літаратуру. Цяпер жа людзі больш арыентуюцца не на рэцэнзіі літаратуразнаўцаў, а на рэйтынгі кніг у крамах і водгукі ў сацсетках. Заняпад літаратурнай крытыкі – гэта сусветная тэндэнцыя ці ўласна беларускі феномен?
Літаратурная крытыка, на маю думку, – гэта з’ява, непарыўна звязаная з кніжным рынкам. Мне цяжка разважаць пра тое, у якім стане яна ў іншых краінах, але я перакананая, што праблемы з літаратурнай крытыкай у Беларусі нічым не адрозніваюцца ад праблем з беларускай літаратурай увогуле. Бо крытык, як і любы іншы прафесіянал, мусіць з чагосьці жыць, і мне складана ўявіць іншую крыніцу фінансавання крытыкі, чым развіты кніжны рынак. У нашай жа сітуацыі, калі рынак адсутнічае (ці, можа, толькі пачынае фармавацца – і пакуль выглядае на тое, што яго першыя атожылкі будуць падрэзаныя пад корань), усё трымаецца на асобных людзях, якія, нягледзячы на безліч складанасцяў, працягваюць пісаць, перакладаць, выдаваць, распаўсюджваць і прасоўваць кнігі. Нельга чакаць, што ў такіх умовах літаратурная крытыка расквітнее.
“Можна ўспрымаць пісанне па-беларуску як валанцёрства”
Ты неаднойчы была на розных творчых стыпендыях. Раскажы, хто можа трапіць на такую стыпендыю, як падрыхтаваць заяўку і якія наогул магчымасці існуюць цяпер для беларускіх літаратараў?
Я не магу назваць сябе заўсёдніцай творчых стыпендый: напрыклад, у перыяд з 2017 і па 2020 год я выслала заяўкі на дзясяткі еўрапейскіх стыпендый і рэзідэнцый – і не атрымала ніводнай. Каб атрымаць еўрапейскую стыпендыю, трэба мець адмысловае ўменне пісаць заяўкі і матывацыйныя лісты, якім я не валодаю. А вось летась мне пашанцавала ажно тройчы: я атрымала тры стыпендыі ў Польшчы.
Першая стыпендыя – гэта “Гаўдэ Палонія”, якая прызначаецца для беларускіх і ўкраінскіх творцаў: мастакоў, музыкаў, пісьменнікаў, перакладчыкаў, рэжысёраў і г.д. і прадугледжвае 6-месячны побыт у Польшчы. Я атрымала яе за творчы праект, апякункай якога зрабілася польская пісьменніца Юлія Фядорчук, і яна запрасіла мяне слухачкай у Школу экапаэтыкі пры Інстытуце рэпартажу.
Другая стыпендыя – месячны побыт у Гданьску на запрашэнне Інстытута гарадской культуры. У мяне былі ідэі твораў, якімі я гарэла і ў якія верыла, і я проста шчыра расказала, чаму хачу іх напісаць, чаму гэта важна для мяне і чаму я лічу, што гэтыя творы патрэбныя менавіта цяпер. Мне здаецца, што прыватная гісторыя, якая стаяла за абодвума гэтымі праектамі, – якраз тое, што мне дапамагло.
Трэцяя стыпендыя – “Калегіум перакладчыкаў”, месяц у Кракаве на запрашэнне Інстытута кнігі. Яна больш спецыфічная і даецца выключна перакладчыкам польскай літаратуры. Разы тры я падавалася на яе безвынікова – мабыць, у 2021 годзе чарга дайшла і да мяне.
А яшчэ можна падацца на месячную рэзідэнцыю для пісьменнікаў і перакладчыкаў у латышскім горадзе Вентспілс, дзе мне таксама калісьці пашчасціла пабываць. Заяўка туды самая простая з усіх, якія я запаўняла, але трэба падрыхтавацца да доўгага чакання, – чарга цягнецца 2-3 гады.
Журы прэмій мае непасрэдны ўплыў на развіццё літаратуры: камусьці дае матывацыю працаваць далей, а кагосьці пазбаўляе надзеі. Раскажы пра свой досвед судзейства ў розных творчых конкурсах.
Гэта быў цяжкі досвед, бо ў большасці выпадкаў перамагала не тая кніга, за якую я змагалася. Складана камусьці давесці, што гэтая кніга насамрэч лепшая, чым іншая. І яшчэ складаней потым прымірыцца з выбарам большасці.
Я вырашыла, што больш не хачу займацца гэтай працай. У асноўным, я працавала ў журы прэмій да таго, як напісала ўласную кнігу, і цяпер больш не адчуваю, што магу бесстаронне вырашаць, хто мусіць атрымаць узнагароду. Гэта вялікая адказнасць. Я разумею, што на мой выбар могуць уплываць уласныя матывы і густы. А гэта не зусім аб’ектыўна.
Што б ты хацела сказаць тым, хто робіць першыя крокі ў беларускай літаратуры?
У нас вельмі мала магчымасцяў сустракацца з беларускай мовай у паўсядзённым жыцці. І кніга – гэта такая магчымасць. Таму, калі нехта сумняваецца, ці пісаць па-беларуску, – я лічу, што трэба абавязкова пісаць. Калі нават ёсць памылкі, можна дамовіцца, знайсці рэдактара. Варта спрабаваць, таму што без нас гэтага ніхто не зробіць. Ёсць шмат рускамоўных аўтараў, яны пішуць і ў Расіі, і ў Казахстане, і яшчэ шмат у якіх краінах. Па-беларуску будуць пісаць толькі ў Беларусі, таму я лічу, што любая беларуская кніга – гэта вялікі крок у бок таго, каб зрабіць нас больш беларускімі.
Нават калі вы не атрымаеце за гэта грошай… Цяпер усюды гучыць тэма валанцёрства. Можна ўспрымаць пісанне па-беларуску як валанцёрства. Будзем спадзявацца, што з часам яно зробіцца не толькі валанцёрствам, але і прафесіяй, будзе прыносіць прыбытак. Але калі ёсць магчымасць пісаць па-беларуску, сёння гэта важна як ніколі!
(c) ALOVAK